KONGRES KULTUROZNAWSTWA POLSKIEGO

W dniach 16-17 lutego 2018 roku na Uniwersytecie Wrocławskim odbył się Kongres Polskiego Kulturoznawstwa współorganizowany przez Instytut Kulturoznawstwa UWr oraz Polskie Towarzystwo Kulturoznawcze, w którym udział wzięło około stu badaczy reprezentujących najważniejsze ośrodki kulturoznawcze z całego kraju. Celem Kongresu było przedyskutowanie konsekwencji wynikających z założeń nowej ustawy Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego Jarosława Gowina. Projekt ustawy i towarzyszącego mu rozporządzenia zakłada znaczącą redukcję dyscyplin naukowych, w wyniku czego kulturoznawstwo straci status odrębnej dyscypliny naukowej mającej prawo do stopni naukowych. W związku z tym jednym z głównych zdań Kongresu było podjęcie refleksji nad obecną kondycją oraz przyszłością Nauk o Kulturze oraz przegląd kierunków badań w różnych ośrodkach kulturoznawczych.

Kongres rozpoczął się od powitania uczestników przez dr hab. Renatę Tańczuk, oraz dr hab. Tomasza Majewskiego, prezesa PTK, którzy wspólnie zdali sprawozdanie z działań Komitetu Nauk o Kulturze PAN oraz Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego mających na celu utrzymanie statusu kulturoznawstwa jako humanistycznej dyscypliny naukowej.

Jednym z tych działań było skierowanie petycji dotyczącej zachowania kulturoznawstwa adresowanej do Ministra Gowina, który podpisało ponad 5 tysięcy polskich i zagranicznych naukowców zajmujących się badaniami kulturowymi. Jak podkreślali Renata Tańczuk oraz Tomasz Majewski, kulturoznawstwo polskie jest dyscypliną naukową, która funkcjonuje od przeszło czterech dekad; było i jest oryginalnym projektem naukowym, należy zatem z uwaga przyjrzeć się zarówno jego tradycjom, jak i perspektywom wychodzącym od diagnozowania kulturowej sytuacji współczesności. Obydwoje prowadzący przypomnieli, że w okresie ostatnich kilku miesięcy kulturoznawstwo było atakowane w internetowych tekstach publicystycznych i przyrównywane do efemerycznych, powstających często ad hoc kierunków studiów – co jest zafałszowaniem rzeczywistej kondycji kulturoznawczych badań i kulturoznawczej dydaktyki.

Następnie uczestnicy Kongresu rozpoczęli pracę w trzech grupach problemowych. Pierwsza z nich moderowana przez dr hab. Jacka Schindlera poświęcona była problemowi tożsamości kulturoznawstwa. Druga grupa robocza, moderowana przez dr hab. Mirosława Filiciaka zajmowała się problematyką wizerunku i rozpoznawalności kulturoznawstwa, natomiast ostatnia, moderowana przez dr hab. Majewskiego dyskutowała o sposobach umocnienia samoświadomości kulturoznawstwa jako dyscypliny naukowej. Podczas trwającej kilka godzin ożywionej dyskusji w grupach problemowych dało się zauważyć duże zróżnicowanie stanowisk samych badaczy kultury, a głos zabierali w niej naukowcy reprezentujący różne ośrodki naukowe, odmienne tradycje badawcze i należący do różnych pokoleń. Celem było wypracowanie wspólnego stanowiska we wszystkich trzech obszarach. Punktem wyjścia dyskusji była refleksja nad tym, w jaki sposób kulturoznawstwo będzie funkcjonować w ramach nowego podziału dyscyplinarnego, w jaki sposób wpłynie on na prowadzenie badań i jak powinna układać się współpraca między kulturoznawstwem a innymi dziedzinami nauk humanistycznych, takimi jak etnologia, historia sztuki czy muzykologia, które często posługują się odmiennymi zakresowo pojęciami kultury – a z którymi kulturoznawstwo ma wkrótce stanowić jedną dyscyplinę Nauki o Kulturze i Sztuce. W trakcie podsumowania prac w grupach na sali plenarnej okazało się, że wiele problemów i zagadnień omawianych w każdej z grup częściowo się pokrywało, w związku z czym możliwe wydawało się stworzenie wspólnej listy postulatów, które zostaną później przedstawione w osobnym dokumencie z przebiegu obrad.

W tym miejscu, chciałabym przywołać najważniejsze problemy kulturoznawstwa, które zostały wskazane w trakcie obrad oraz przywołać praktyczne postulaty dotyczące ich rozwiązania. Większość naukowców biorących udział w dyskusji przychylała się do zdania, że wizerunek kulturoznawstwa jako dyscypliny o słabo zdefiniowanym przedmiocie badań nie jest jedynie uwarunkowany czynnikami zewnętrznymi, ale jest konsekwencją programowej interdyscyplinarności prowadzonych na jego gruncie badań. W obliczu zagrożenia dezintegracją kulturoznawstwa, które znajdzie się w jednej obszernej dyscyplinie łączącej różne kierunki badań nad kulturą, konieczne jest podjęcie teoretycznej refleksji o charakterze systemowym w celu wypracowania „teoretycznych kategorii wspólnych”, w wyniku czego kulturoznawstwo utrzyma potencjał meta-dyscypliny służącej badaniu mechanizmów kultury współczesnej, ale także krytycznej analizy „form wiedzy” wytwarzanej o kulturze w różnych dyscyplinach i odmiennych (ekonomicznych, politycznych) dyskursach o kulturze. Ważna jest również to, aby przywrócić pamięć instytucjonalną kulturoznawstwa, oraz udostępnić szerzej zarówno w obiegu krajowym jak i międzynarodowym kluczowe, często kanoniczne już teksty polskich badaczy. W związku z tym pojawiły się trzy postulaty. Pierwszym z nich jest opracowanie słownika pojęć kulturoznawczych ukazującego wkład polskiej myśli kulturoznawczej w naukę światową, jak również recepcję zagranicznych idiomów teoretycznych na gruncie badań polskich. W związku z  realizacją tego postulatu, powołany zostanie specjalny zespół, który przygotuje roboczą listę haseł oraz zajmie się redakcją naukową. Kolejny postulat dotyczył stworzenia opracowania na temat historii polskiego kulturoznawstwa oraz antologii kluczowych tekstów, które wydane zostałyby w języku angielskim, dzięki czemu możliwe będzie przybliżanie ośrodkom zagranicznym specyfiki badań kulturowych w Polsce.

Uczestnicy Kongresu zgodni byli również co do tego, że nasze środowisko powinno w bardziej stanowczy sposób odpowiedzieć na krzywdzące mity, które wpływają na wizerunek kulturoznawstwa jako dziedziny badań oraz kierunku studiów. Kulturoznawstwo powinno być przedstawiane i promowane jako dyscyplina pozwalająca zrozumieć mechanizmy kultury współczesnej, a jej ambasadorami powinni być absolwenci, którzy aktywnie działają w instytucjach kultury na szczeblu krajowym oraz lokalnym. W tym celu należałoby stworzyć również bazę ekspertek i ekspertów, która będzie dostępna na stronie PTK.

Po zakończeniu Kongresu odbyło się Walne Zgromadzenie PTK, podczas którego uchwalono ustanowienie stypendium badawczego im. Anny Zeidler-Janiszewskiej dla doktorantów przygotowujących rozprawę doktorską z zakresu kulturoznawstwa – ustalono przeznaczenie przez PTK 5 tys. złotych na rzeczone stypendium i ogłoszenie zbiórki dalszych środków finansowych na ten cel. Przegłosowano także pozostałe postulaty, które wyłonione zostały w trakcie prac prowadzonych w grupach roboczych. W głosowaniu jawnym delegaci przyjęli przedstawiony przez prof. Tomasza Majewskiego ramowy plan prac PTK na lata 2018-2021, który obejmuje dalsze działania na rzecz obrony kulturoznawstwa jako dyscypliny naukowej, opracowanie anglojęzycznej publikacji dotyczącej historii polskiego kulturoznawstwa oraz podjęcie prac koncepcyjnych nad wspomnianym leksykonem. Delegaci upoważnili w drodze głosowania Zarząd PTK do uruchomienia opcji subskrypcji wybranych zasłużonych czasopism kulturoznawczych celem ich wsparcia w trudnej sytuacji po likwidacji Ministerialnej listy B.

Dr Joanna Walewska UMK