Polskie Towarzystwo Kulturoznawcze zaprasza na seminarium, którego gościem będzie prof. UŚ, dr hab. Marek Pacukiewicz.

Spotkanie będzie dotyczyć nowej książki „Krajobrazy kontekstu” (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2021).

Koreferentem będzie prof. UAM, dr hab. Krzysztof Moraczewski

UWAGA: ZMIANA TERMINU!

Termin: 8 listopada 2022, godz. 18:00.

Spotkanie odbędzie się w formie online poprzez aplikację MS Teams. Link do spotkania.

Identyfikator spotkania: 318 553 740 132
Kod dostępu: UqyP7H

Problem metafizyki w badaniach nad kulturą

Współczesna humanistyka wydaje się być zdominowana przez krytyczny stosunek do metafizyki postrzeganej przede wszystkim jako skostniały system wiedzy. Domniemywać można, że ta wizja redukuje metafizykę do jednej, idealistycznej wersji, dążąc do dekonstrukcji formułowanych w jej ramach apriorycznych sądów (Perkowska). Niemniej, pojęcie metafizyki rzadko jest dookreślane w tym kontekście i traktowane bywa jako oczywistość sama w sobie; w efekcie potocznie pojmowana metafizyka staje się przede wszystkim dyskursem dostarczającym uniwersaliów. Wbrew pozorom jednak pamiętać należy, że o ile ontologia zorientowana jest raczej na pojęcie bytu i jego partykularne struktury, to metafizyka otwarta jest na byt traktowany całościowo.

Metafizyka zazwyczaj przeciwstawiana jest ontologii – „ontologia bez metafizyki” (Foucault), „metafizyka obecności” (Derrida), „»ontologia« jest tym samym co »metafizyka«, tyle że dodano do niej kwestię prawdy i ujednolicenia” (Latour) – choć i tutaj związki te nie zawsze są dookreślane. Pośrednio jest to zapewne wpływ Heideggerowskiej „ontologii fundamentalnej” ukierunkowanej na „bycie bytu”, choć momentem przełomowym jest idealizm niemiecki.

W dużej mierze na podejście to wpłynąć mogła również dwudziestowieczna antropologia kulturowa – w tym te jej nurty, które w swej teoretycznej intensywności zbliżają się do filozofii – zorientowana na myślenie ontologiczne, eksponujące to, co możliwe, pojęciowe i wariantowe. Ustaliła tę perspektywę zasada relatywizmu kulturowego, która z opartej na empirii dyspozycji etycznej i założenia metodologicznego przekształcona została w główną tezę badawczą. I w tym przypadku dostrzec możemy swoistą ambiwalencję, bowiem antropologia kulturowa z biegiem czasu zmieniła swoją optykę: z nauki poświęconej badaniu całości kulturowych i poszukiwania jej teorii, po stanowisko relatywistyczne i ontologiczne.

Zaryzykować można twierdzenie, że u swego zarania polskie kulturoznawstwo (zwłaszcza jego projekt autorstwa Pietraszki) kontynuuje swoiście „metafizyczną” tradycję antropologii: badanie „kultury jako kultury” przywodzić musi na myśl koncepcję poznania „bytu jako bytu” Arystotelesa, którego metafizykę warto współcześnie przypomnieć. Sama kategoria kultury wydaje się niezbywalna i metafizyczna, bowiem określa kształt ludzkiej rzeczywistości (Wróblewski). Kulturoznawstwo mogło by pełnić funkcję metafizyki kulturowych ontologii – jako że metafizyka nie wyklucza ontologii (Stróżewski).

Tak zarysowany horyzont może uczulić nas na powiązanie ogólnego pytania o kulturę jako byt (a nie tylko pojęcie, jak ujmuje to współczesna antropologia co najmniej od czasu Geertza) z zagadnieniami metafizyki. Wymaga to od nas powtórnego przemyślenia, czym jest metafizyka, z jakich źródeł korzystamy chcąc ją dookreślić, jakie kulturowe problemy może artykułować, do jakich kontekstów nas odsyła. W ten sposób pytanie o metafizykę kultury prowokuje badania ontologiczne nad partykularnymi jej fenomenami.